مشهد الرضا، قطب گردشگری ایران ( قسمت اول )

شهر مشهد دومین کلان شهر و پایتخت مذهبی ایران نامید شده است . دومین شهر مذهبی جهان به دلیل همجواری با بارگاه امام هشتم (ع)  مهم ترین قطب گردشگری مذهبی کشور و نیز محسوب و به همین دلیل است که سالانه نظر  گردشگران خارجی و داخلی زیادی را به خود جلب می کند . مشهد مقدس محل سکونت اقوام آریایی بوده و  قدمت  آن بر اساس اکتشافات مربوط به تپه نادری به هزاره پنجم قبل از میلاد باز می گردد.  شهر مشهد که نام خود را از ریشه شهود و شهادتگاه  میگیرد  از نظر صنعتی و اقتصادی رتبه ی دوم کشور را دارد به طوریکه دومین قطب تولید خودرو و از کانون های اصلی تولید چرم در کشور محسوب می شود.  این سرزمین آب و هوایی معتدل متمایل به سرد و خشک دارد و دارای تابستان هایی گرم و خشک و زمستان هایی سرد و مرطوب است .

در این سفر مجازی قصد داریم تا محبوب ترین و پرطرفدار ترین مکان های دیدنی مشهد را معرفی نماییم با ما همراه باشید.

بیشتر بخوانید : مراکز خرید مشهد ( قسمت اول )

گنبد خشتی مشهد

بنای تاریخی- مذهبی گنبد خشتی واقع در شهر مشهد، مزار سلطان محمد (امام‌زاده محمد)  در خیابان طبرسی، کوچه نوغان، نزدیک فلکه طبرسی واقع شده است که با هجده واسطه به حضرت سجاد (ع) می رسد. و دسترسی به گنبد خشتی، از طریق خیابان طبرسی، نرسیده به میدان طبرسی، بازارچه احسان، کوچه خشتی امکان پذیر است. برخی می گویند که وی امامزاده نبوده و تنها یکی از اطباء سپاه در زمان هارون الرشید بوده که در راه مرو در گذشته و در این نقطه ، دفن شده است .نام اجداد وی بر روی اغلب کاشی های سنجری، سنگاب خوارزمشاهی و در مسجد بالا سر ، کتیبه های حرم مطهر دیده می شود همچنین ، اداره اصلی حرم امام رضا (ع) در سده پنجم تا نهم هجری توسط این خاندان نشان میدهد اجداد وی بسیار متعالی و اشخاص با نفوذی بوده اند .  گنبد این بنای 600 ساله آجری که بقعه آن در دوران شاه عباس از خشت ساده، بدون کاشی کاری و بدون گلدسته ساخته شد سبک معماری مربوط به دوره تیموری را نشان می دهد  که در دوران صفوی و قاجار این بنا بازسازی و تزیین و نقاشی های آن مجددا انجام پذیرفته است . این بقعه شامل فضای زیر گنبد به صورت چهار شاه نشین و هشت ورودی می باشد.  به دلیل برخورداری از گنبدی خشتی، این مکان به این نام معروف شده است. برای ورود به مقبره که از سطح زمین پایین تر است باید از دالانی مسقف عبور و  به محوطه ضریح رسید ، که این محوطه دارای سقفی بلند و از آهن ساخته شده است  . دو کتیبه قرآنی مزین به آیاتی از سوره ملک و واقعه یکی نمای چهار طاق و دیگری گنبد را از داخل منقوش کرده اند که بصورت گردش زیبایی از اسلیمی طلایی رنگ در بخش‌های تخریب شده بازسازی شده‌اند. مرمت اساسی این گنبد در طی دو سال توسط مرمت کاران سازمان میراث انجام و در سال 1380 بنا در اختیار بازدید کنندگان و زائران و مردم قرار گرفت. شماره 616 آثار ملی ایران در تاریخ 5 اردیبهشت 1356 به این بنا تخصیص یافت .

مدرسه عباسقلی خان مشهد

یکی از جاهای دیدنی مشهد مدرسه عباسقلی خان از مدارس بزرگ این شهر که در زمان دولت صفویه (دوران حکومت سلطان سلیمان صفوی) ساخته شده  در ابتدای خیابان نواب صفوی قرار دارد.  بانی اصلی آن عباسقلی خان حاکم هرات ، که نام وی بر روی کتیبه سردر ورودی مدرسه وجود دارد می باشد . این مدرسه که یکی از شاهکارهای معماری قدیمی و از مراکز حوزه علمیه مشهد به شمار میرود تاریخ بنای آن به سال ۱۰۷۷ می رسد . بنای آجری مدرسه چهار ایوانی برای تدریس و برپایی مجالس درس ، در دو طبقه با فضای مستطیلی شکل است که دور تا دور ساختمان، حجره‌هایی برای سکونت طلاب قرار داده شده . حجره‌ها به تعداد  104 عدد می باشد و رو به روی هر حجره، غرفه‌ای مشرف به صحن وسیع مدرسه وجود دارد. در حدود 12 راه پله طبقات را بهم متصل می‌کنند و تزئینات کاشی‌کاری از نوع معرق با رنگ‌های مختلف و مقرنس‌کاری‌ها در سردر ورودی‌های ایوان‌ها و حجره‌ها و رواق‌ها خود نمایی می کند .

سمت غربی مدرسه مربوط به طرح توسعه‌ی حرم مطهر امام رضا (ع) و سمت شرقی با چند مغازه از بازار دیده می شود . با وجود  عقب نشینی مدرسه سردر بدون هیچ آسیبی به عقب کشیده شده است. ورودی اصلی بنا از قسمت انتهایی ایوان شمالی در خیابان نواب صفوی قرار دارد . در پشت بنای واقع در دیوار ایوان جنوبی ، یک کارگاه سنگ‌بری وجود دارد که این نیز جزء الحاقات بنای مدرسه است.  محله مدرسه یعنی خیابان نواب صفوی یکی از قدیمی‌ترین محله‌های مشهد است و قدمت آن را بین سال‌های 472 الی 775 تخمین زده‌اند. کتابخانه مدرسه عباسقلی خان در  سال 1334 ساخنه شد و توسط فردی به نام سید علی ‌بهشتی وقف شد. که اکنون به کتابخانه سید مشهور است .تمام مدارس دوران صفوی  در مشهد تخریب شده اند و مدرسه عباسقلی خان تنها مدرسه باقی مانده از آن دوران است که استادان و شاگردان بزرگی در این مدرسه تحصیل و تدریس نموده اند .  تولیت فعلی مدرسه آقای حاج مرتضی سپهری شاملو می باشد که براساس حکم دیوان عالی کشور ازسال1387،تولیت موقوفه را بر عهده گرفته است  .

گنبد سبز مشهد

در خیابان آخوند خراسان، گنبدی واقع شده که به جهت رنگ فیروزه‌ای آن، به گنبد سبز  و فلکه نیز به همین نام معروف می‌باشد.  دانشمند شیخ محمد مومن عارف استرآبادی،  نویسنده کتاب «تحفه حکیم مومن» در طب قدیم مربوط به زمان شاه عباس دوم صفوى ، در اینجا در خاک آرمیده است .  شیخ محمد در قرن نهم هجری از علمای بزرگ شیعه و هم عصر عالم گرانقدر ، شیخ حر عاملی بوده است.  وی بیشتر عمر خود را به تطبیق و بررسی روایات کتب اربعه شیعه ، تعلیم و تعلم روایات و سخنان معصومین ، عبادت و خدمت به مردم گذراند که این امر نشان دهنده ارادت ایشان به تبعیت از معصومین علیه السلام می باشد. این بنا به دستور شاه عباس در سال 1011 (ه ق) ساخته و خانقاه گروهی از صفویه بوده است. هم اکنون حفاظت این بنا توسط اداره میراث فرهنگی انجام می‌شود . ساختمان گنبد سبز  در ابتدا  با نمای ساده در بدنه و گنبد، در میان قبرستان میر هوا از دوره صفویه گرفته بود و بعدها به وسیله دیوارکشی محصور گردیده وپیرامون آن محوطه سازی شده است. در سال 1353 شمسی نمای این بنا کاشی کاری و مرمت داخل ساختمان انجام شد . این بنای گنبد فیروزه ای دارای چهار ایوان و هشت ضلع می‌باشد علاوه بر ایوان و طاق نما ها، کاشی کاری زیبای آن به بقعه جلوه خاص بخشیده است . کتیبه ای با مضمون صلوات کبیره و حدیثی از پیامبر اکرم ( ص) فضای داخلی بقعه را منقوش کرده که در پایان آن ، نام راقم این سطور با عبارت ((حسین بن محمد المشهدی)) و تاریخ 1058 ق دیده می شود . در زیر گنبد فیروزه ای کتیبه اى دیگر به خط ثلث وجود دارد که در پایان آن تاریخ 1058 قمرى نوشته شده است. عده ای معتقدند بقعه مذکور آرامگاه شیخ محمد مومن عارف استر آبادی از شیوخ ذهبیه است. در سال 1316 علی رغم پافشاری علماء و روحانیون در خصوص حفاظت از بنا به خاطر شخصیت مدفون و احترام به آن، دستور تخریب بقعه از سوی استاندار وقت صادر شد که به دلیل شروع جزئیات سیاسی شهریور 1320 ناکام ماند پس از مدتی نیز مقارن با گسترش و توسعه مشهد اطراف آن به صورت میدان طراحی گردید. به طور دقیق مشخص نیست که سه شخصیت خراسانی که در متون با نام محمد مومن شناسایی شده‌اند کدامیک در این بنا مدفونند. همانند دیگر آثار فرهنگی در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ این اثر به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پیر پالاندوز مشهد

شیخ محمد عارف، از عارفان صاحب کرامت و هم‌دوره  شیخ بهایی   متوفی به سال ۹۸۵ (ه. ق) از زهاد معروف زمان خود به دلیل  پالاندوزی برای امرار معاش، به پیر پالاندوز مشهور شده  بوده است. وی که متولد روستای کارده، یکی از روستاهای اطراف شهر مشهد، از عرفای سلسله ذهبیه (یکی از سلسله‌های تصوف اسلامی که به‌عنوان یکی از سلسله‌های تصوف شیعی شناخته می‌شود و قدمت سلسله را به قرن سوم هجری قمری نسبت می‌دهند )بوده که بعدها به تشیع روی آورده است. آرامگاه وی مقابل بست پایین حرم رضوی واقع شده است. پیر پالان دوز علاوه بر آن که عارفی والا مقام بود، در خطاطی ثلث و کیمیاگری استاد بوده که هفت سوره از قرآن نگاشته شده به خط خوش ایشان موجود است.  این بنا که در سال 1365 به ثبت آثار ملی ایران رسده از از بناهای دوره صفوی بوده که به فرمان سلطان محمد خدابنده، پسر شاه عباس بنا شد.   شکل اولیه بنا، تنها مربعی با یک گنبد بر بالای آن بوده که در طی بازسازی بخش‌هایی چون حیاط، حوض، حجره‌های درون حیاط و سر در به مجموعه اضافه شده است.  سطح گنبد پیازی شکل فراز بنا که بر روی گردنی استوانه‌ای شکل استوار شده، دارای پوشش ساده‌ای از کاشی فیروزه‌ای و  در زیر کاسه گنبد نیز ترنج زیبایی با نگاره‌های گیاهی نقش‌اندازی شده است. نمای خارجی بنا با طاق‌نماهای تیزه‌دار آجری ، پشت‌بغل‌های کاشی و قاب‌های مستطیل تزئینی بر فراز آن‌ها، در عین سادگی، منظره‌ای زیبا دارد.  آستان قدس رضوی مسئولیت بازسازی و مرمت این اثر را به عهده دارد .

آرامگاه نادر (گنجینه باغ نادری) مشهد

در مجموعه باغ موزه نادری، به یادبود نادرشاه افشار در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط هوشنگ سیحون بنای آرامگاه طراحی و ساخته شده‌است . ساختمان متشکل از یک قسمت مرکزی یعنی محل تدفین نادرشاه  و دو تالار موزه که یکی از آن‌ها موزه اسلحه دوره‌های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه ، می باشد . نادر شاه در هنگام حیات خود دستور ساخت آرامگاهی کوچک از خشت و گل در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام رضا  مشهد  را داد . قوام‌السلطنه در اواخر عهد قاجار در محل یکی از مقابر ویران شده نادری، آرامگاه تازه‌ای برای وی ساخت و به دستور وی استخوان‌های او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند.  ساختمان جدید در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه ساخته شود . ساختمان جدید آرامگاه نادرشاه افشار به همت انجمن آثار ملی ایران  در سال 1342 بازگشایی شد . . در سال 1386 بر اساس طرح نوین بهسازی باغ موزه نادری مورد بازنگری و تعمیرات در فضاهای داخلی قرار گرفت . سازمان میراث فرهنگی هم اکنون مدیریت این بنا را بر عهده دارد .

 مشهد الرضا، قطب گردشگری ایران ( قسمت دوم )